2024: Ο Καραγκιόζης το 31 π.X. στην Aλεξάνδρεια

Έμπνευση για σύγχρονη δημιουργία

Το διαθεματικό πολυσυλλεκτικό εγχείρημα «Καβάφης: 4 ποιήματα για την Νικόπολη», επιχειρεί την σύνδεση του ποιητικού σύμπαντος και της σχέσης του Καβάφη με την αρχαιότητα, -έτσι όπως αυτή αποκαλύπτεται μέσα από τέσσερα ποιήματα- με τον αρχαιολογικό χώρο της πόλης της Νικόπολης και της ιστορίας της. 

Τι σχέση έχει ο Γκαίμπελς με τον Χατζηαβάτη; Ο Καβάφης με την Κλεοπάτρα; Ο Νιόνιος με τον Τσώρτσιλ; Και πώς το δάγκωμα μιας μαϊμούς ευθύνεται για τη Μικρασιατική εκστρατεία; H Artifactory παρουσιάζει την παράσταση θεάτρου σκιών για μικρούς και μεγάλους Ο Καραγκιόζης το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια, που έχει ως αφετηρία το ποίημα του Κ.Π. Καβάφη Το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια.

Το έργο αναδεικνύει τη ναυμαχία του Ακτίου, ένα κρίσιμο γεγονός της ελληνιστικής αρχαιότητας, προσφέροντας μια μοναδική εμπειρία που αντικατοπτρίζει σύγχρονα θέματα περί παραπληροφόρησης, της παράδοξης φύσης του πολέμου και της επιρροής των ψευδών ειδήσεων στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. 

Η παράσταση αποτελεί μέρος του διαθεματικού πολυσυλλεκτικού εγχειρήματος Καβάφης: 4 ποιήματα για τη Νικόπολη, που επιχειρεί τη σύνδεση του ποιητικού σύμπαντος του Καβάφη και της σχέσης του με την αρχαιότητα, έτσι όπως αυτή αποκαλύπτεται μέσα από τέσσερα ποιήματα, με τον αρχαιολογικό χώρο της Νικόπολης και την ιστορία της.

Σημείωμα του Αρχείου Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση

Διαχρονικά σύγχρονος, πολιτικός, αισθησιακός, εμβριθής και πάντα επίκαιρος, ο Κ. Π. Καβάφης φρόντιζε να αρχειοθετεί το έργο του συστηματικά, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό λογοτεχνικό και προσωπικό αρχείο. Το αρχείο Καβάφη αποτελείται από 2.000 και πλέον τεκμήρια, στα οποία περιλαμβάνονται χειρόγραφα ποιημάτων, αυτοσχέδιες έντυπες εκδόσεις, πεζά λογοτεχνικά έργα, άρθρα, μελέτες και σημειώσεις του Αλεξανδρινού ποιητή, καθώς και το προσωπικό του αρχείο, με μια πλούσια συλλογή αλληλογραφίας, κειμένων και φωτογραφιών.

Το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε το αρχείο Καβάφη στα τέλη του 2012. Η απόκτηση αυτή διασφάλισε την παραμονή του στην Ελλάδα και απέτρεψε τον ενδεχόμενο κατακερματισμό του. Στόχος του Ιδρύματος Ωνάση είναι να εξασφαλίσει την ανοιχτότητα του αρχείου και την ελεύθερη πρόσβαση κοινού και ερευνητών σε αυτό, καθώς και να προβάλει τον οικουμενικό χαρακτήρα της ποίησης του Καβάφη. Το Ίδρυμα Ωνάση προχώρησε στην ψηφιοποίηση, την ταξινόμηση και την πλήρη τεκμηρίωση του συνόλου των περιεχομένων του αρχείου Καβάφη στα ελληνικά και στα αγγλικά, ενώ τον Μάιο του 2019 η ψηφιακή συλλογή του αρχείου δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα cavafy.onassis.org, καθιστώντας το προσβάσιμο σε όλους.

Καβάφης, Καραγκιόζης και Σύγκρουση

Το έργο του Καβάφη διακρίνεται για τη βαθιά ανάλυση των διαφόρων μορφών σύγκρουσης, είτε πρόκειται για ιστορική, προσωπική, κοινωνική ή υπαρξιακή, ενώ η ποίηση του χαρακτηρίζεται από μια εσωστρέφεια και μελαγχολική ατμόσφαιρα.

 
Το έργο “Ο Καραγκιόζης το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια“ , εκτός από την έμπνευση -αφετηρία του από το ποίημα "Το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια" ενσωματώνει την ποίηση του Καβάφη που συχνά αναφέρεται σε ιστορικές και πολιτιστικές συγκρούσεις, αλλά και προσωπικές, είτε αποσπασματικά είτε ως ολότητες στο κείμενο του έργου. Το ποίημα αναφέρεται σε μια πολυεπίπεδη σύγκρουση -όπως και το έργο του Καβάφη- και στο έργο οι χαρακτήρες «μιλούν» μέσα από τα ποιήματα του Καβάφη.

Το θέατρο σκιών έχει εύρος και ρίζες που βυθίζονται στην ιστορία της Ελλάδας και της Ανατολής. Ο Καραγκιόζ, ως αγαπητός λαϊκός ήρωας, αναδεικνύεται ως ενσάρκωση του Αρχετύπου του Συνηθισμένου Τύπου. Με τη χαρακτηριστική του αφέλεια, ελαφρότητα, φτώχεια και ανθεκτικότητα στις δυσκολίες, παλεύει για να επιβιώσει, αξιοποιώντας τη λαϊκή σοφία και τις ζωτικές εμπειρίες, καθώς και εναλλακτικές διαδρομές της τύχης. Ο Καραγκιόζης αυτοπαρουσιάζεται απαγγέλοντας το ποίημα «Ας φρόντιζαν…» που περιγράφει την παρακμιακή σχέση συνενοχής κυβερνήτη και κυβερνωμένου. Ο πολίτης ενστερνίζεται την πολιτική σήψη, ενώ παράλληλα απαιτεί να ενσωματωθεί στο σύστημα για να απολαύσει κι αυτός όσα πιστεύει ότι δικαιούται. Στην τελική ατάκα του ο Καραγκιόζης αναφωνεί «Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.»

Το πολιτικό θέμα είναι ότι οι κυβερνήσεις τείνουν να λένε ψέματα στο λαό όταν υπάρχει καταστροφή ή τεράστια ήττα – ένα σημείο που φαίνεται να είναι προφητικό πολλών μελλοντικών αιγυπτιακών και άλλων κυβερνήσεων μετά το θάνατο του Καβάφη. Από ένα ψέμα αυτού του είδους ειδικότερα δεν μπορεί να κρύψει την αλήθεια για πολύ, η άρνηση της ήττας δεν κάνει τίποτα περισσότερο από μια σύντομη αναβολή κατά την οποία ζει ο λαός άθελά του σε μια στιγμή που είναι εκτός ιστορίας, μέσα σε συνθήκες που δεν υπάρχουν πλέον.

 
«Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του δαγκώματος μιας μαϊμούς", έγραψε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, αναφερόμενος στο απίστευτο περιστατικό που συνέβη στο βασιλικό κτήμα του Τατοΐου τον Οκτώβριο του 1920, το οποίο οδήγησε στον θάνατο του νεαρού βασιλιά Αλέξανδρου Α΄. Η πορεία της ζωής αυτής της μαϊμούς και οι διακυμάνσεις της τύχης της φανερώνουν τον μηχανισμό που οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή και την εκδίωξη των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Επίσης, καταδεικνύουν τον ρόλο της τύχης σε μια σειρά από γεγονότα που μπορεί να καθόρισαν την τελική έκβαση αυτής της ιστορίας, ίσως και όχι.

Από το 1917 ως το 1924, χρονολογίες που γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το ποίημα «Το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια», 2 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή σ’ αυτές τις ρωγμές και διασταυρώσεις του ιστορικού χρόνου πολύς θόρυβος χώρεσε στις ακοές των μικρών, φιλήσυχων αισθητικών ανθρώπων του καιρού . Μουσικές, παρελάσεις, γιγάντιες ψευτιές ενός πολέμου –του πρώτου παγκόσμιου και των επιπτώσεων σε τοπικό επίπεδο, με ότι προηγήθηκε και ακολουθήσε. Επομένως, η «γιγαντιαία ψευτιά του παλατιού» δεν μπορεί παρά να ανακαλεί πικρά στον Έλληνα αναγνώστη της εποχής την προπαγάνδα περί τάχα νικηφόρας επέλασης των ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρασία ακόμη και τη στιγμή που όλα κατέρρεαν. Ο απόηχος των χωριστών συμμαχιών, της πολιτικής κραιπάλης, των μεταπολιτεύσεων, των αποκλεισμών, των εκθρονίσεων και απελάσεων που οδήγησαν στην ήττα και πέρα από την ήττα του Σαγγαρίου έχει περάσει, έστω και ανεπίγνωστα στις πιο υπόγειες κλειδώσεις του 31 πχ. στην Αλεξάνδρεια αλλά και του έργου

Αλλά προκαλεί επίσης στον εκάστοτε αναγνώστη γενικότερες σκέψεις για το πώς η πραγματικότητα, η «αλήθεια των πραγμάτων» διυλίζεται –και συχνά παραμορφώνεται– μέσα από το φίλτρο της προπαγάνδας των κρατούντων, όπως γίνεται και σήμερα απανταχού της γης (πβ. τα fake news).